2004 ve 2008 arasındaki dönemde Ukrayna Bankacılık sektörü yıllık olarak % 60-70 aralığında büyüme gösterdi. Sektörün anılan dönemde varlıkları 20 milyar dolardan 150 milyar dolara ulaştı. Bu büyüme dünyadaki en büyük büyümelerden biridir. Bu büyümenin ana nedenleri arasında; kişisel gelir düzeyinin gelişmesi, bankacılık sektörüne olan güvende artış ve yabancı sermayenin oynadığı önemli rol sayılabilir. Bankacılık sektörünün ekonomi içerisinde oynadığı rol GSYİH sektörün aldığı payın %45’nden %90’nına çıkması ile sonuçlanmıştır. Ancak bu seviye halihazırda diğer orta avrupa ülkelerinin gerisindedir. Diğer taraftan, global mali kriz nedeniyle bu oranın %10 seviyesinde azalması beklenmektedir. Sektör aralık 2008 itibariyle, grivnada yaşanan devalüasyon ve 2009 başında güven zayıflığına dayalı %10-15 oranında tasarruf kaçısı nedeniyle 125 milyar dolar daralma yaşamıştır.
Yabancı bankaların yerel banka satın almaları 2005 yılında başlamış olup, 7,5 milyar dolar üzerinde satın alma ve birleşme olmuştur. Bu sayede yabancı bankaların %10 olan Pazar payı 2009 Mart ayı itibariyle %45’e ulaşmıştır. Bu durum, bir yandan doğal olarak bankacılık sisteminin şokları karşılayabilme kapasitesini yükseltirken, kısmen de bankaların tüketici kredisi dağıtmalarındaki hızlı yükselişe neden olmuştur (yaklaşık 38 milyar dolar borçlanma bankacılık sistemiyle dışarıdan gelmiştir).
Büyük yabancı bankalar son dönemde Ukrayna’daki temsilciliklerine ait yükümlülüklerini 2009 yılında sermaye artışı yapmaya razı olarak yerine getireceklerini bir kez daha teyid etmişlerdir (IMF tarafından getirilen sermaye gerekliliği talebi). Bu yükümlüklük, ana bankaların kendi ülkelerindeki sorunlara rağmen yerine getirilmiştir. Bu tür bir dalgalanma büyük ihtimalle yeni satın alma ve birleşmelerle, zayıf bankaların silinmesi güçlülerin ise onların yerini almasıyla sonuçlanacaktır.
Ukrayna Bankacılık sektöründe toplam varlıkların %65’ine sahip 17 banka ile %15’ine sahip 20 banka bulunmakta. Diğer bankalar ise son derece küçük büyüklükte olup, ya yok olma ya da birleşme veya satın alınma durumda olan bankalardır. Mart 2009 itibariyle banka sayısı 180’dir. Ukrayna’da bankaların hiçbiri belirleyici rol oynamamaktadırlar. Büyük bankaların Pazar payları %6-8 aralığındadır. En büyük 40 bankanın 17 adeti yabancı bankalardır (Unicredit, Raiffeisen, BNP etc). Devletin sahip olduğu sadece 2 banka bulunmaktadır (Oshchadbank and Ukreximbank), ki bunlar da toplam bankacılık sisteminin %10’undan az bir paya sahiptirler. Anılan bankaların özelleştirilmesi yönünde herhangibir çalışma bulunmamaktadır.
Ukrayna’nın bankacılık sektörünün bu kadar genişlemesinin bir kaç sebebi bulunmaktadır: 1996 yılında istikrarlı grivnaya geçilmesi ve sıkı mali ve para politikalarının uygulanması ilk aşamayı teşkil etmektedir. 1998-2001 arasında Ukrayna uluslararası muhasebe standartına geçti. Bu da iş ortamının iyileştirilmesi ve yabancı yatırımlar için cazip bir ülke haline gelmesini sağladı. 2001 Eylülünde Ukrayna Bankacılık sektörünün gelişmesi, Mali Müdahale Görev Gücü tarafından durduruldu, zira Ukrayna Parlamentosu uluslararası standartlara uygun para aklama karşıtı düzenlemeleri harekete geçirmekte başarısız oldu. Sonuç olarak, Ukrayna, 2004 yılında FATF kara listesinden çıkarıldı ve takip eden yıllarda satın almalar dalgası ve bankacılık sektöründe hızlı bir büyüme yaşandı.
Son dönemlerdeki hızlı gelişmeye karşın Ukrayna Bankacılık seviyesi halihazırda çok az gelişmiştir. Yasal altyapı, kapsamlı ürün çeşitlenmesi, bürokratik düzenlemeler ve sınırlı açıklık konularında sıkıntılar süregelmektedir. Ukrayna ekonomisinin gelişmesinin motoru olarak gözlenen bankacılık sektörü son dönem küresel ekonomik krizden doğrudan etkilenmektedir. Sektörün maruz kaldığı ana riskler şunlardır:
- – Yabancı para cinsine endeksli krediler (tüm kredilerin yaklaşık %50’sidir). Gerek grivnanın devalue olması gerek kriz nedeniyle gelir seviyesindeki düşüşler, borçluları sıkıntıya sokmaktadır.
- – Bankaların küresel piyasalardan yaptıkları büyük çaplı fonlamalar. Şu an itibariyle bu fonlar Ukrayna için kapanmış durumdadır.
Ekim 2008’de Ukrayna’nın talebi üzerine IMF ile Standby Düzenlemesi yapılmıştır. Sözkonusu düzenleme Ukrayna’nın mali ve parasal alanda yapacağı düzenlemeler temeline dayanmıştır. Standby anlaşması 2009 ve 2010 için dış mali açığı kapatmaya yönelik olarak yapılmıştır.
IMF programının ana hatlarından birisi, bankaların incelemeye alınarak mali yapıları ve sermaye yapılarının sağlamlığının ortaya konması ve bu sayede bankalar iflas etmeden önce müdahalede bulunulabilmesi ve tüketici güveninin daha da sarsılmamasıdır.
Ukrayna ekonomisinin küresel krizden fazla zarar görmeden çıkabilmesinin birincil yolunun bankacılık sektörünün güçlendirilmesi olduğu, piyasa oyuncularının üzerinde mutabık kaldığı bir husustur.
Banka sermaye yapılarının yeniden düzenlenmesi ve karar süreci şu anda düzgün bir şekilde işlemektedir. Buna dair yasal düzenlemeler de IMF, Dünya Bankası ve Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası yardımı ile yapılmaktadır.
Kaynaklar: Ukrayna Merkez Bankası, the Economist Intelligence
Unit, the Ukrainian Observer (Issue 225), World Economic Forum,
Citibank Ukraine, and Calyon Bank of Ukraine.
