15.3 C
Kiev
Perşembe, Mart 28, 2024
spot_imgspot_imgspot_imgspot_img

Sınırda sıkışan ülke

UKRAINE-UNREST-EU-RUSSIA-POLITICS-DEMO

Batı ile Rusya’nın paylaşamadığı eski Sovyet ülkesi Ukrayna çağdaş siyasi tarihinin en zor günlerini yaşıyor.  Avrupa Birliği’ne entegrasyonla Rusya güdümündeki Gümrük Birliği’ne üyelik talepleri arasında sıkışıp kalan Ukrayna’daki siyasi kriz iç savaşa dönüşüyor.

1392824060_000par7784884.jpg
Coğrafi-idari yapı

Ukrayna,  coğrafi olarak da Rusya ile Batı arasında sıkışmış büyük ve çok önemli bir ülke. 603 bin 549 kilometrekare yüzölçümüne sahip Ukrayna, dünyanın 44’cü büyük ülkesi. Arazisinin tamamı Avrupa’da olan ülkelerin ise en büyüğü.

Güneyden Karadeniz ve Azak denizi ile çevrelenen Ukrayna’nın Rusya, Belarus, Polonya, Slovakya, Macaristan, Romanya ve Moldova ile kara sınırı bulunuyor.

Ukrayna, eski Slav dilinde “Oukraina”, yani  “Sınır eyaleti” demek.  İlk kez bu isme 1187 senesine ait yazılarda rast geliniyor.  Somut coğrafi terim olarak ise Ukrayna kelimesi 16.-18.yüzyıllarda ön plana çıkıyor. “Sınır ülkesi” adının eski Ukrayna topraklarının Polonya sınırında bulunması nedeniyle ortaya çıktığı iddia ediliyor.

Ukrayna, Slavlardan önce sırayla İskitler (Sakalar), Hunlar, Hazar Kağanlığı, Kıpçaklar, Peçenekler, Kumanlar, Oğuzlar ve Altınordu Devleti, Osmanlı Devleti tarafından kontrol edilmiştir. Ukrayna’nın başkenti olan Kiev, 9. yüzyılın ortalarına kadar Hazar Kağanlığı’nın bir parçasıydı. Peçenekler Kiev şehrine Türkçe ”Sambat” adını vermişlerdi. Kiev, 860 yılı civarında Viking kralı Rurik’in komutanları tarafından Hazar Kağanlığı’nın elinden alındı ve Kiev Knezliği’nin bir parçası oldu. 14. yüzyılda Kiev dahil Ukrayna topraklarının doğu kısmı Litvanya Grandüklüğü’nün eline geçti. Batı kısımlar ise Lehistan Krallığı’nın bir parçası haline geldi.

1392824183_flagofukraine.jpg

16. yüzyılın ortalarında Dinyeper Irmağı boylarındaki Zaporojye  bölgesinde yaşayan Rus Kazakları örgütlenerek devletimsi bir birlik oluşturdular.  Bogdan Hmelnitsky önderliğindeki Kazaklar, 1648 yılında Lehistan’a karşı büyük bir ayaklanma başlattı. Rusya’nın desteğiyle başlatılan bu ayaklanmada başarılı olan Kazaklar tarihteki ilk Ukrayna devleti olan Kazak Atamanlığı’nı kurdular. 17. yüzyılın ikinci yarısında bu bölge Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya’sı arasında büyük çekişmelere sahne oldu, ancak Lehistan ve Osmanlı Devleti’nin zayıflaması üzerine Rusya Ukrayna’nın büyük bir bölümüne el koydu.

1919 senesinde kurulan Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1922’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne katıldı. 8 Aralık 1991’de Rusya, Belarus ve Ukrayna ortak karar alarak SSCB’nin resmen ortadan kaldırılmasına karar verdi. 69 sene SSCB içerisinde yer alan Ukrayna, 24 Ağustos 1991 senesinde bağımsızlığını ilan etti.

Resmen Ukrayna’nın kuruluş tarihi 882 senesinden – Kiev Knezliği’nin kuruluşundan itibaren başlıyor. Zincir daha sonra Galiçya-Vilonya Krallığı, Kazak Hetmanlığı, Ukrayna Halk Cumhuriyeti, Batı Ukrayna Halk Cumhuriyeti, Ukrayna SSC ve Ukrayna şeklinde devam ediyor.

1392824324_maidan-nezalezhnosti-with-independence-monument.jpg

Ülke idari açıdan 24 eyalet, 1 özerk cumhuriyet ve iki devlete bağlı kent (Kiev, Sevastopol) olmak üzere 27 birime ayrılıyor. En büyük vilayetleri Odesa, Çernigov, Dnepropetrovsk, Harkov ve Jitomir.  Ülkede 490 il, 459 şehir, 885 şehir tipi ilçe, 28 bin 450 köy bulunuyor.

Nüfus, dil ve din

Doğumun azaldığı, ölümün arttığı ülkelerden olan Ukrayna’nın sayısı giderek azalan bir nüfusu var.  1993 senesinde ülke nüfusu 52,2 milyon idi. En son yapılan nüfus sayımında – 2001’de bu rakam 48 milyon 457 bine düşmüştü. Ukrayna İstatistik Kurumu’nun son açıklamasına göre ise Ukrayna nüfusu 45 milyon 447 bin.  2013 senesinde Ukrayna Güney Afrika Cumhuriyeti’nden sonra bin kişiye düşen ölüm sayısına göre dünya ikincisi oldu.

Nüfus sayısına göre dünyanın 30’cu ülkesi konumunda olan Ukrayna’da nüfusun en sık yaşadığı bölgeler doğuda Donetsk, Lugansk, Dnepropetrovsk, Harkov, batıda  Lviv, İvano-Frankovsk, Çernovitsk.  Nüfusun en seyrek yaşadığı eyaletler ise Karpatlar ve güneydeki Volınsk, Jitomir ve Herson.

1392824412_0001-6de35d23-51930252-f408-36aeaa94.jpg

Ukrayna nüfusunun %64’ü kentlerde yaşıyor. 2013’ün istatistiklerine göre, ülkede nüfus sayısı 1 milyonu geçen 4 kent var. Bunlar başkent Kiev (2,8 milyon), Harkov (1,4 milyon), Odesa (1 milyon) ve Dneprepetrovsk (1 milyon).

Ukrayna nüfusunun %77,8’ni Ukraynalılar oluşturuyor. Ukraynalılar  Kırım Özerk Cumhuriyeti ve Sevaspotol hariç, tüm bölgelerde çoğunluktalar. Slav kökenli Ukraynalılar, Rusların kendilerinden kaynaklandığını iddia ediyor. Rus kaynakları ise bunun tersini – Ukraynalıların Rus kökeninden geldiğini bildiriyor.

Ukrayna nüfusunun %17,3’nü oluşturan Ruslar  Kırım başta olmak üzere güney ve doğu bölgelerinde sık yaşıyorlar.

Nüfusun %0,6’sını Belaruslar, %0,6’sını Kırım Tatarları, %0,5’ni Moldovanlar, %0,4’nü Bulgarlar, %0,3’nü Macarlar, %0,3’nü Romenler, %0,3’nü Polonyalılar, %02’ni Yahudiler, %0,2’ni Ermeniler, %0,2’ni Yunanlar, %0,2’ni Tatarlar oluşturuyor.

Ülkede resmi dil Ukraynaca. Nüfusun %67,5’i Ukraynaca konuşuyor. Ülkede Ukraynaca kadar yaygın olan diğer dil ise Rusça. Araştırmalara göre, ülke nüfusunun yaklaşık yarısı evlerinde Rusça konuşuyor. Özellikle, doğu ve güney bölgelerde Rusça hakim. Örneğin, Kırım Özerk Cumhuriyeti nüfusunun %77’si Rusça konuşuyor.Batıda ise son dönemde Rusça kullanımı önemli ölçüde azalmış.

Ukraynaca ve Rusça’nın yanı sıra Macarca, Romence, Moldovanca, Kırım Tatarcası, Bulgarca, Gagauzca da Ukrayna’da konuşulan diller sırasında. Surjik denilen karışık şive çok yaygın.

2012 senesinde Ukrayna parlamentosunun kabul ettiği yasayla nüfusun %10’dan fazlasının konuştuğu dillere bölgesel dil statüsü verildi.  Bu yasayla en avantajlı  konuma gelen Rusça oldu. Rusça, 10 eyalette, aynı zamanda  Kiev ve Simferopol’de bölgesel dil statüsü aldı. Zakarpatye’de Macarca, Kırım’da Kırım Tatarcası, Çernovitsk’te ise Romence bu statüye kavuşan diğer diller oldu.

1392824344_ukraine5jpg.jpg

Anayasaya göre Ukrayna, laik devlet. Halkın %88’inden fazlası Hıristiyan. Ukrayna Hıristiyanlarının önemli kısmı Ortodoks. Ülkede 4 bin 293 Katoliklerin sayısı 4,8 milyon civarında.  Protestan kiliseleri  ise Ukrayna’daki tüm dini toplulukların %28,7’ni oluşturuyor. Bunların yanı sıra, Ukrayna’da Hıristiyanlığın Baptizm, Pentakostalizm, Adventizm, Lutheryanizm gibi kollarının temsilcileri de bulunuyor. İslam dini özellikle Kırım’da yaygın. Müslümanların nüfusun %1-%4’nü oluşturduğu bildiriliyor.

Siyasi yapı

Karışık üniter devlet yapısına sahip olan Ukrayna’da başkanlık-parlamento sistemi mevcut. Yürütmenin ve Silahlı Kuvvetlerin  başındaki isim Cumhurbaşkanı. Cumhurbaşkanı 5 yıllık süreyle gizli oylama yoluyla halk tarafından seçiliyor. Aynı kişi arka-arkaya iki defadan fazla cumhurbaşkanı olamaz. Ülkenin halk tarafından seçilmiş ilk Cumhurbaşkanı 1991 senesinde göreve gelen Leonid Kravçuk. En uzun süre görevde kalan Cumhurbaşkanı ise 1994-2005 seneleri arasında Ukrayna’yı yöneten Leonid Kuçma. Eski Sovyet ekolünden olmayan ilk Cumhurbaşkanı 2004’te başlayan turuncu devrim sonucu 2005 senesinin başında göreve gelen ve 2010’da seçimi kaybeden Viktor Yuşçenko. Şimdiki Cumhurbaşkanı ise 2010 senesinde göreve gelen Viktor Yanukoviç.

Ülkede hükümeti Cumhurbaşkanı oluşturuyor. Hükümeti Başbakan yönetiyor. Kabine, Başbakan, Başbakan’ın üç yardımcısı, 18 bakan ve bakan düzeyinde olan, ancak bakan olmayan devlet kurumları başkanlarından oluşuyor. Hükümet üyelerinin sayısı ve kabinenin yapısı Cumhurbaşkanının yetkisi dahilinde. Ukrayna’da şu an Başbakan yok.  Başbakan Mikola Azarov’un 28 Ocak’taki istifasının ardından Cumhurbaşkanı Yanukoviç yeni atama yapmadı. Başbakan görevini Başbakan Yardımcısı Sergey Arbuzov yerine getiriyor.

1392824460_336980023.jpg

Ülkenin yasama organı Yüksek Rada – yani parlamento. Parlamento 450 milletvekilinden oluşuyor. Son parlamento seçimlerinin ardından iktidardaki Bölgeler Partisinin parlamentoda 210 vekili bulunuyordu. Son gösteriler sırasında istifa edenlerle birlikte bu rakam 203’e düştü.  Eski Başbakan Yuliya Timoşenko liderliğindeki Batkivşina Partisinin 99, dünya boks şampiyonu Vitali Kliçko liderliğindeki UDAR  Partisinin 42, milliyetçi Svoboda Partisinin 37, Komünist Partisinin 32 sandalyesi mevcut. Bağımsız milletvekillerinin sayısı ise 37. Şu anki parlamento başkanı Vladimir Rıbak.

Ukrayna’da çağdaş siyasi parti kuruculuğu 1990’lı yılların başlarında başladı. Ülkede tek parti döneminden (Komünist Partisi) çok partili döneme geçiş bağımsızlığın ilk yıllarında başladı. Partilerin faaliyeti sık-sık değişime maruz kalan Siyasi Partiler Yasası ile düzenleniyor. Yasanın en son hali 2011 senesinde kabul edildi, 2012’de yürürlüğe girdi. Partiler devlet kaydı Adalet Bakanlığı tarafından yapılıyor. Adalet Bakanlığının en son açıkladığı listeye göre, Ukrayna’da 201 siyasi parti bulunuyor.  En son yapılan genel seçimlere (28 Ekim 2012) 21 parti katıldı.  Bu partilerden sadece 5’i %5’lik barajı aşabildi.

Ukrayna’nın en önemli devlet bayramları 1 Ocak (Yeni Yıl), 7 Ocak (Rojdestvo), 22 Ocak (Birlik Günü), 8 Mart (Kadınlar Günü), 1-2 Mayıs (İşçi Bayramı), 9 Mayıs (Zafer Bayramı), 28 Haziran (Anayasa Günü), 23 Ağustos (Bayrak Günü) ve 24 Ağustos (Bağımsızlık Günü). Paskalya ve Hamsin Yortusu da Ukraynalıların kutladığı değişken tarihli bayramlar.

Gönül Şamilkızı – TRT Türk

Diğer Haberler

Bizi Takip Edin

26,500BeğenenlerBeğen
3,252TakipçilerTakip Et
3,989AboneAbone Ol
- Reklam -spot_img

Güncel Haberler